अहिलेसम्मकै ठूलो ऊर्जा संकटको संघारमा भारत

२४ असोज, काठमाडौं । भारत अहिलेसम्मकै सबैभन्दा ठूलो ऊर्जा संकटको संघारमा देखिएको छ । अहिले भारतको १३५ ओटा कोइलामा आधारित प्लान्ट पर्याप्त कोइलाको अभावमा धुवाँको भरमा चलिरहेका छन् ।

भारतको ७० प्रतिशत विद्युत् कोइलाबाट उत्पादन हुन्छ । त्यसैले पछिल्लो समय देखिएको कोइला संकट गम्भीर चासोको विषय बन्न पुगेको छ । यसले कोरोना महामारीबाट फर्किएर भारतको अर्थतन्त्र सही लयमा फर्किने योजनालाई धक्का पुग्ने अनुमान गरिएको छ ।

यस्तो किन भइरहेको छ ?

यो संकट धेरै महिनादेखि उत्पन्न हुन थालेको हो । कोरोना महामारीको दोस्रो लहरपटि भारतको अर्थतन्त्रमा सुधार देखियो र बिजुलीको माग अचानक बढ्यो । पछिल्लो दुई महिनामा भारतमा बिजुलीको माग २०१९ को तुलनामा १७ प्रतिशतले बढ्यो । यो अवधिमा विश्वभर कोइलाको भाउ पनि ४० प्रतिशत बढ्यो । जबकी भारतको कोइला आयात भने दुई वर्षमा घट्दो क्रममा छ ।

त्यसो त भारतमा विश्वको चौथो सबैभन्दा ठूलो कोइला भण्डार छ तर खपत अत्यधिक हुने गरेकाले कोइला आयातमा भारत दोस्रो स्थानमा छ । यसअघि आयातित कोइलामा चल्ने विद्युत् प्लान्ट अब स्वेदशी कोइलामा निर्भर भएका छन् । यसअघि नै दबाबमा रहेको आन्तरिक आपूर्तिमा यसले थप समस्या सिर्जना गरेको छ ।

यसको असर के होला ?

जानकारहरुका अनुसार अहिलेको अवस्थामा थप कोइला आयात गरेर आन्तरिक अभाव पूरा गर्नु विकल्प छैन । नोमुराका उपाध्यक्ष तथा भारतीय अर्थशास्त्री ओरोदीप नन्दी भन्छन्, ‘हामीले पहिला पनि कोइलाको अभाव देखेका छौं तर यसपटक कोइलाको भाउ निकै महँगो हुनु अभूतपूर्व कुरा हो ।’

उनी थप्छन्, ‘म एउटा कम्पनी हुँ र मैले कोइला महँगोमा किनिरहेको छु भने मैले यसको भाउ बढाउँछु नि, हो कि होइन ? अन्ततः यो खर्च उपभोक्ताले बेहोर्नुपर्ने हुन्छ, यस्तोमा महँगी बढ्न सक्छ । यो प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष दुवै किसिमले हुन सक्छ ।’

यसैगरी यो संकट चलिरह्यो भने ग्राहकमाथि बिजुदीको भाउ बढ्ने समस्या उत्पन्न हुन सक्छ । अहिले भारतमा मुद्रास्फीतिदर यसअघि नै धेरै छ । किनकी तेलदेखि अन्य आवश्यक सामग्रीहरु महँगो भइसकेका छन् ।

इन्डिया रेटिङ्सका निर्देशक विवेक जैन अहिलेको अवस्था अनिश्चित रहेको बताउँछन् ।

भारतले पछिल्ला केही वर्षमा पर्यावरणको लागि आफ्नो प्रतिबद्धता पूरा गर्न कोइलामा आफ्नो निर्भरता घटाउने प्रयास गरेको छ । त्यसैले कोइलाको उत्पादनमा पनि कमी आएको छ ।

भारतका ऊर्जामन्त्री आरके सिंहले  इन्डियन एक्सप्रेससँगको कुराकानीमा अहिलेको अवस्था जोखिमपूर्ण रहेको र भारत आगामी पाँचदेखि ५ महिनाको लागि तयार रहनुपर्ने बताएका छन् । एक वरिष्ठ सरकारी अधिकारीले नाम नबताउने शर्तमा अहिलेको अवस्था चिन्ताजनक रहेको बताए ।

भारतमा ८० प्रतिशत कोइला उत्पादन गर्ने सरकारी कम्पनी कोल इन्डिया लिमिटेडकी पूर्व प्रमुख जोहरा चटर्जी अहिलेकै अवस्था कायम रहे एसियाको तेस्रो ठूलो अर्थतन्त्रलाई लयमा फर्किन थप चुनौती हुन सक्ने बताउँछिन् ।

उनी भन्छिन्, ‘बिजुलीबाट सबै कुरा चल्छन्, यस्तोमा समग्र उत्पादन क्षेत्र– सिमेन्ट, स्टिल, कन्स्ट्रक्सन सबै कोइला अभावको कारण प्रभावित हुन्छन् ।’

अहिलेको अवस्थामा भारतले आफ्नो कोइलामाथिको निर्भरता कम गर्दै नवीकरणीय ऊर्जामा जाने रणनीति बनाउनुपर्ने उनको भनाइ छ ।

सरकारले के गर्न सक्छ ?

अहिले कोइलामाथिको आफ्नो निर्भरता कम गर्नु भारतको लागि चुनौती बन्न पुगेको छ । आरोदीप नन्दी यसको लागि कुनै अल्पकालीन समाधान निकाल्न नहुने बताउँछन् । त्यसको लागि भारतले सम्हालिएर कदम चाल्नुपर्ने उनको भनाइ छ । यद्यपि ऊर्जा क्षेत्रमा छिटै नै कोइलामाथिको निर्भरता अन्त्य गर्न सकिने उनको भनाइ छ ।

विशेषज्ञहरु सम्भावित दीर्घकालीन समाधानको लागि भारतले स्वच्छ ऊर्जा स्रोतबाट विद्युत् उत्पादन गर्नुपर्ने बताउँछन् । जैन भन्छन्, ‘पूर्णरुपमा नवीकरणीय ऊर्जामा जानु सम्भव छैन र कुनै बलियो आधार विना शतप्रतिशत नवीकरणीय ऊर्जामा जानु सही रणनीति पनि होइन ।’

जोहार चटर्जी भने धेरै ऊर्जा स्रोतमा दीर्घकालीन लगानी गर्ने र सही योजना बनाएर अहिलेको संकटबाट बच्न सकिने बताउँछिन् । देशको सबैभन्दा ठूलो आपूर्तिकर्ता कोल इन्डिया र अन्य लाभग्राहीबीच समन्वय जरुरी रहेको उनको भनाइ छ ।

–बीबीसीबाट

from समाचार – Online Khabar https://ift.tt/3BwRjUC